Regionalizm w architekturze?

Konferencja Architektura regionalna czy architekci regionalni? Marzec 2005 Zakopane - Kościelisko.

Temat konferencji nie został wybrany przypadkowo. FTA mając w swych celach statutowych aktywizację środowisk architektonicznych postanowiła działać również w skali regionalnej.
Zagadnienia, które postawiliśmy do rozważenia uczestnikom konferencji, miały dać nam obraz czy słusznie tą tematykę uznaliśmy za ważną.
Wydawało się nam, że siłą polskiej architektury nie są i nie powinny być tylko wielkie nazwiska i wielkie pracownie, ale równie dużą rolę powinni odgrywać architekci działający na skalę regionu – z niego się wywodzący, rozumiejący ludzi tam zamieszkujących i projektujący obiekty będące częścią regionu, stanowiące o jego krajobrazie.

Kolejnym argumentem , który nas sprowokował do tej tematyki, była, wynikająca z naszych doświadczeń, wiedza, która udowadniała, że są dobrzy, ciekawie projektujący architekci lokalni, o których zupełnie nie wiadomo w innych rejonach Polski. Zachwycając się architekturą zagraniczną, tak naprawdę mało wiemy co dzieje się u nas. Mało wiedzą studenci, architekci czynni zawodowo, a już najmniej społeczeństwo-ludzie, którzy są odbiorcami i co się z tym wiąże najważniejszym elementem łańcucha architektonicznego.

Celem konferencji miało być także, sprowokowanie uczestników do zastanowienia się nad brakiem swoistej architektonicznej reklamy regionów.
Nieprzypadkowo więc, na miejsce konferencji wybraliśmy Zakopane-Kościelisko. Jest to chyba jeden z najbardziej charakterystycznych architektonicznie regionów Polski. Wśród takich klimatów łatwiej było się rozwodzić nad rolą architektury regionalnej i jej wpływu na tożsamość miejsca i człowieka.

Wnioski płynące z konferencji potwierdziły nasze przypuszczenia, że warto mówić o regionalizmie, warto podejmować działania, które ten regionalizm promują.

Zapraszam do zapoznania się z krótkim opisem tego co działo się na naszej Konferencji....

(Kat.Bar.)

Prof. Przemysław Szafer zaprezentował skrótowo dorobek Podhala, podając współczesne przykłady architektury tego rejonu.
Obiekty, które podał pod rozwagę Profesor to domy mieszkalne autorstwa architektów zakopiańskich Adama Bukowskiego, Krzysztofa Gądka oraz kaplica pogrzebowa „Dom smutku” prof. Martina Drahovskiego ze Słowacji.
Zakopiańczycy, którzy pełnymi garściami czerpią z kultury Podhala, oddają hołd swoim przodkom – budarom, stworzyli obiekty intrygujące swoim nawiązaniem do tradycji, a jednocześnie kryjące pod wierzchnią tkanką nowoczesne rozwiązania.
Dom Smutku prof. Drahovskiego – jest przykładem zrozumienia i dialogu architekta z zastanym krajobrazem, atmosferą miejsca.
Artykuły o powyższych obiektach prof. Szafer opublikował w Muratorze ( nr 3/2004, Budowac po góralsku), Rezydencjach ( luty/marzec 2003 W góralskim domu Marusarzy- Gądków) i w Sztuce Sakralnej.
Ciepłe słowa Pan Profesor skierował do następnego prelegenta Zenona Remi, mówiąc o wspaniałych rysunkach, o malowaniu kolorem architektonicznych bajek....

Arch. Zenon Remi, Prezes Nowosądeckiego oddziału SARP, zwrócił uwagę na upowszechnianie wiedzy i promowanie wśród lokalnej społeczności tradycyjnej zabudowy zakopiańskiej. Zaprezentował między innymi wydawnictwa, dzięki którym te kwestie wyjaśnić można nawet dzieciom ( Pan Tom ...), a przemiły tomik Pod tatrami – o architekturze polskiego poddatrza, ilustrowany wspaniałymi rysunkami Pana Remi skłania każdego do zobaczenia na własne oczy czy miejsca opisywane w tym tomiku są faktycznie tak urocze.

Pan Tom buduje dom (Stefan Themerson, ilustracje Zenon Remi) –okładka zdjęcie
Pod tatrami ( Zbigniew Moździerz, Zenon Remi)
Architektura Zakopanego na przełomie wieków Konkurs 1990-2002 – katalog wystawy konkursowej

Arch. Krzysztof Barysz (Barysz Konior architekci) wprowadził uczestników w regionalizm śląski, podając przykłady ze swego bogatego dorobku, świadczące o poszanowaniu regionalnych trendów architektonicznych. Jednakże jednocześnie, postawił on na pierwszym miejscu kwestie rozpatrzenia przez architekta kontekstu - genius loci, a dopiero później nawiązanie do regionalizmu. Pan Barysz dał również kategorycznie pozytywną odpowiedź na nasze pytanie czy jest sens promowania wśród architektów regionalizmów i organizowania wystaw na ten temat.

Arch. Stefan Krusinski podał interesujący przykład szacunku dla roli regionalizmu – możliwości identyfikacji mieszkańców z obszarem zabytkowego centrum Żiliny. Prezentacja ewolucji koncepcji rewitalizacji Żiliny, dała dowód możliwej do osiągnięcia współpracy władz, inwestorów i architektów, której efektem jest nieinwazyjna rewitalizacja zabytkowego centrum Żiliny.

Dyskusja:

Arch. Marek Szcześniak ( Szcześniak Denier Architekci Warszawa) - zwrócił uwagę na to, iż jako mieszkaniec stolicy, nie może dostrzec w niej jakiegokolwiek regionalizmu. Szukając inspiracji miejscem w którym żyje, pracuje zmuszony jest wyruszyć poza miasto. To miasteczka i wsie Mazowsza stanowią inspirację regionalną – jakikolwiek zbiór, czy punkt do którego można się odnieść.
Tak samo poruszył wątek niedostatku publikacji traktujących o architekturze regionalnej nie w kontekście historycznym, ale praktycznym. Brak książek, czy wręcz podręczników opisujących np. jak powstawały tradycyjne chaty góralskie – jakimi metodami budowane, jakich materiałów używano, w jaki sposób osiągano tak ciekawe efekty, które do dziś budzą podziw, a z braku dostatecznej wiedzy nieudolne naśladownictwo przynosi kiczowate efekty. Wyraził wręcz chęć samokształcenia aby zrozumieć czy zainspirować się np. budowlami zakopiańskimi.
Architekci z Zakopanego poinformowali kolegę ze stolicy, że ostatni taki podręcznik traktujący o budowie domów góralskich pochodzi sprzed 100 lat..... Pan Szcześniak niezrażony stwierdził, że się zapozna....

Jednak wątek warszawski został „pociągnięty” przez prof. Szafera, który z pełną mocą podkreślił, że cieszy się, że o stolicy jest również mowa, i podał przykład jego zdaniem pozytywny na poszanowanie regionalnej tematyki w Warszawie, przez lubelską pracownię Stelmach Partnerzy, która zaproponowanym projektem przedłużenia pierzei Alei Jerozolimskiej wygrała konkurs na Koncepcję Zagospodarowania Kwartału „Foksal”.

Do roli decydentów w tym jaki jest efekt końcowy dbania o regionalną autentyczność zabudowy nawiązał arch. Stefan Krusinski, wtrącając zdanie, które wzbudziło uznanie i nie ukrywany żal ( czemu u nas tak nie jest) – władze Żiliny, aby dokonać rewitalizacji zabytkowego centrum miasta z poparciem inwestorów, dofinansowywały podejmowane przez nich rozwiązania architektoniczne, szanujące kontekst regionalny.

Sprowokowany pytaniem prof. Szafera: co się dzieje w temacie ochrony regionalnej architektury Krakowa arch. Andrzej Lipski – optymistycznie acz wymijająco ( aby nie zapeszyć) odpowiedział, że wszystko jest na jak najlepszej drodze do równie dobrych rozwiązań jak te, które osiągnięto w Żilinie. Został zainicjowany i zmierza w pożądanym kierunku dialog między władzami i projektantami, i wkrótce powinny być tego dialogu efekty.

Niestety tą optymistyczną wizję zakłócił szczery aż do bólu architekt Miasta Zakopane Jerzy Chlebiński, podkreślając brak przepisów centralnych umożliwiających gminom, miastom sporządzanie w mocy prawa planów zagospodarowania przestrzennego i w większym stopniu obligujących do ich przestrzegania inwestorów, którzy obecnie mogą odwołać się od każdej decyzji władz do samorządowego Kolegium Odwoławczego, niwecząc i wydłużając wszelkie procedury i decyzyjność samorządów lokalnych. Podkreślono zgodnym wręcz chórem, że nasze społeczeństwo trzeba edukować architektonicznie, podnosić jego świadomość roli estetyki zabudowy terenów stanowiących wręcz nasze dziedzictwo narodowe, ale także terenów o mniejszej randze, tak by nie ukrywajmy ekspansywna, autorytatywna zabudowa komercyjna nie spowodowała katastrofy architektonicznej ( w sensie estetycznym)